Udział sektora prywatnego w Oświacie i wychowaniu

Natężenie procesów prywatyzacyjnych w szkolnictwie można zbadać jedynie w przybliżeniu, co wiąże się ze specyfiką sprawozdawczości, która uwzględnia jedynie szkoły i liczbę ich uczniów, natomiast nie obejmuje kursów i ich uczestników. Podstawę porównań z innymi działami gospodarki będzie stanowić liczba podmiotów gospodarczych w systemie Regon. Nic jest to miara dokładna, gdyż obok większych przedsięwzięć obejmuje także stosunkowo niewielki zakres działania osób prowadzących działalność oświatową w postaci korepetycji lub różnego rodzaju kursów.

Oceniając skale procesów prywatyzacyjnych w szkolnictwie na tle innych działów gospodarki: materialnych i pozamatcrialnych, posłużono się wskaźnikiem liczby podmiotów oraz udziałem procentowym2. Dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego dotyczą działu Oświata i wychowanie, są więc szersze niż stanowiące główny przedmiot zainteresowań szkolnictwo i obejmują także inne formy usług edukacyjnych i opiekuńczych (por. tabela 2).

We wrześniu 1993 r. w ogólnej liczbie ponad 93 tysięcy prywatnych podmiotów gospodarczych województwa poznańskiego (zarejestrowanych w systemie Regon) jednostki oświatowo-wychowawcze stanowiły niewielki procent, bo 0,64 (w Poznaniu 0,66%). Większy jest udział innych pozamalerialnych działów w sektorze prywatnym: 1,9% (w Poznaniu 2,2%) Ochrona zdrowia, 0,8% (w Poznaniu 0,8%) Kultura i sztuka. Procesy prywatyzacyjne sfery niematerialnej, jak wynika ze wskaźników, nie koncentrują się w samym Poznaniu.

Hardzo skromny udział prywatnych podmiotów prowadzących działalność oświatowo-wychowawczą łatwy jest do wyjaśnienia charakterem tej działalności – non for profit. Nic oznacza to, żc uzyskiwanie dodatkowych korzyści materialnych nic odgrywa roli przy tworzeniu szkół prywatnych. Możliwość przeznaczania uzyskanej nadwyżki na poprawę warunków realizacji procesu kształcenia, w tym na lepsze wynagrodzenie pracowników, jest sprawą istotną i pociągającą. Jednakże o rzeczywistej skali sektora prywatnego w oświacie świadczą dane tabeli 3, pokazujące strukturę podmiotów gospodarczych w Oświacie i wychowaniu według własności. Jeśli w skali województwa poznańskiego najwyższy jest udział własności państwowej – 40%, komunalnej wynosi 24%, a prywatnej – 35%, to w Poznaniu udział sektora prywatnego przewyższa pozostałe formy własności i wynosi 52%:. Nie można jednak zapomnieć, żc dane te nie dotyczą samego szkolnictwa tylko działalności oświatowo-wychowawczej oraz że obejmują jedynie podmioty w systemie Regon. Niemniej świadczą one o tym, że procesy prywatyzacyjne są w sferze usług oświatowych, zwłaszcza w Poznaniu, bardzo silne.

Charakterystyka niepaństwowego sektora edukacyjnego w województwie poznańskim

Jak wynika z porównania danych ogólnopolskich i regionalnych województwo poznańskie odgrywa znaczącą rolę w tworzeniu się prywatnego sektora cdukacujnego.Zasad- niczy przełom wystąpił w roku 1992, kiedy to zarejestrowano 105 niepaństwowych palcówek oświatowych. Stanowiło to znaczne przyspieszenie tempa wobec 21 placówek zarejestowanych w roku 1991. Z kolei w roku 1993 zarejestrowano 130 nowych placówek, co świadczy o pewnej stabilizacji zjawiska.

Wśród nowo rejestrowanych szkół początkowo (por. tabela 4) występowały szkoły podstawowe i licea ogólnokształcące. W następnym roku zwiększyła się liczba tworzonych szkół zawodowych i policealnych.

Ponadto rozwija się dynamicznie inna działalność edukacyjna obejmująca różnego rodzaju kursy zawodowe, językowe i komputerowe oraz korepetycje, a także placówki artystyczne i inne. Utrzymywanie się tych instytucji na rynku (jedynie sporadyczne wykreślenia z ewidencji) oznacza, że zapełniają one lukę, jaka na nim występuje i są potrzebne.

Na tworzenie się prywatnego sektora edukacyjnego mają wpływ dwie zasadnicze grupy czynników. Pierwsza związana jest z ogólnym kierunkiem przeobrażeń całego układu społeczno-gospodarczego i przyzwoleniem państwa (ustawa o systemie oświaty). Druga grupa przyczyn tkwi w samym systemie edukacyjnym. Związana jest ze złą sytuacją finansową szkół spowodowaną ograniczeniem wydatków państwa na oświatę, tendencja ograniczania kształcenia zawodowego, narastająca potrzebą zmiany struktury organizacyjnej i sposobu finansowania kształcenia3.

Trzyletni okres tworzenia się sektora prywatnego w oświacie nie upoważnia do jednoznacznego określenia jego charakteru. Tendencje liczbowe zdają się jednak wskazywać, że początkowy okres tworzenia szkół młodzieżowych uległ stabilizacji. Rkspancji należy się spodziewać w dziedzinie szkolnictwa zawodowego, zwłaszcza pomaturalnego. Pewien wzrost może również wystąpić w zakresie innych pozaszkolnych placówek oświatowych, jakkolwiek jest możliwa znaczna fluktuacja na tym rynku, z którego wypierani będą najsłabsi i świadczący usługi złej jakości.

Popyt na tego rodzaju działalność wiąże się z sytuacją na rynku pracy: zagrożeniem bezrobociem oraz zapotrzebowaniem na dodatkowe kwalifikacje. Państwowy sektor oświatowy przystosowuje się do tych zmian wolniej ze względu na swoją inercję: a przede wszystkim ze względu na gorszą sytuację finansową4.